άρθρο μου στην ATHENS VOICE 17/6/14
Flâneuse το θηλυκό του flâneur, του περιπατητή, του περιπλανώμενου μέσα στην πόλη, που διαβάζει την πόλη ως τόπο έκπληξης και περιπέτειας, περιπέτειας αισθητικής,
γνωστικής, ερωτικής, βιωματικής. Που περιδιαβάζει μαγαζιά, βιβλιοπωλεία και μπαράκια, τοπόσημα και μνημεία, ταπεινά στέκια και μέγαρα και η πλήξη είναι εχθρός του. Αντίθετα από την κ.Σώτη Τριανταφύλλου που θεωρεί τον flâneur ως παράδειγμα προς αποφυγή, θα ήθελα να υπερασπιστώ αυτόν τον γνήσιο κάτοικο της πόλης, τον χρήστη του δημόσιου χώρου par excellence (όπου νιώθω ότι συγκαταλέγομαι), άρρηκτα δεμένο με την αντίληψη ότι η πόλη, και μάλιστα το κέντρο της, δεν είναι απλά τόπος διέλευσης αλλά κυρίως τόπος προορισμού.
Αυτή η αντίληψη είναι μέσα στη φιλοσοφία της πολύ ελληνικής, της πολύ μεσογειακής έννοιας της βόλτας : «ο βίος εν Ελλάδι είναι υπαίθριος» (Περικλής Γιαννόπουλος)
Δεν είναι ο στόχος μου με αυτές τις σημειώσεις να υπερασπιστώ τους πεζοδρόμους και τους ποδηλατοδρόμους. Το έκανε με εξαιρετικό τρόπο ο Θάνος Βλαστός σε πρόσφατο άρθρο του στην AV. Ωστόσο θα επικαλεστώ μια φράση του: “αυτή η πόλη (η Αθήνα) έχει γίνει ιδιωτική. Να την ξανακάνουμε δημόσια.” Πραγματικά, βλέπουμε τους κατοίκους της Αθήνας, ενώ φροντίζουν με χρόνο και χρήμα τους ιδιωτικούς τους χώρους (σπίτι, αυτοκίνητο) αδιαφορούν ή και βλάπτουν τον δημόσιο αστικόν χώρο μόλις έξω από το κατώφλι τους.
Αυτόν τον δημόσιο χαρακτήρα υπερασπίζονται και προσπαθούν ν’ αποκαταστήσουν οι σύγχρονες πολεοδομικές παρεμβάσεις στα κέντρα των πόλεων: Όπως η πεζοδρόμηση της Αρεοπαγίτου, που έχουμε ξεχάσει πως κάποτε ήταν κατειλλημμένη από τουριστικά λεωφορεία. Όπως η σχεδιαζόμενη ανάπλαση της Πανεπιστημίου: Η βασική αρχή της μελέτης του γραφείου OCRA, landscape architects (των νικητών του δημόσιου πανευρωπαϊκού αρχιτεκτονικού διαγωνισμού) είναι η αποτροπή της χρήσης του κέντρου της πόλης ως χώρου διέλευσης, αλλά αντίθετα η ενθάρρυνση της χρήσης του ως τόπου προορισμού, ζωής και συνάντησης. Αυτό αποτελεί την πεμπτουσία μιας βιώσιμης πόλης. Με όλες τις έννοιες της βιωσιμότητας: οικολογική, οικονομική, κοινωνική. Η ανάπλαση των κέντρων των πόλεων αποτελεί πρόσκληση προς τους κατοίκους να επιστρέψουν και να τα χρησιμοποιήσουν, είναι το αντίμετρο της ανεξέλεγκτης εξάπλωσης ενός πλαδαρού αστικού ιστού (sprawling).
Το ερώτημα που μπαίνει είναι: Τί πόλεις θέλουμε; Ποιά Αθήνα θέλουμε;
Θα θυμηθώ τί μου έλεγε πριν μερικά χρόνια ο Αλφρέντο Σιρκίς από τη Βραζιλία,τότε (επί Λούλα) επικεφαλής του Urban Management του Δήμου του Ρίο ντε Τζανέιρο και πρόεδρος του Ινστιτούτου Πολεοδομίας, καθώς στέλεχος του κόμματος των Πρασίνων Βραζιλίας: “Πιστεύω ότι οι πόλεις είναι πεζοδρόμια, γωνιές, μεικτές χρήσεις και λειτουργίες, μαγαζάκια στο δρόμο, πολλοί άνθρωποι που κυκλοφορούν, αίσθηση γειτονιάς, και μια κάποια δόση χαρούμενου χάους. Μου αρέσουν μεγάλες πόλεις σαν την Αθήνα, την Istambοul, το Ρίο, το Παρίσι, το Σαν Φρανσίσκο. Δεν μου αρέσουν πόλεις σαν την Μπραζίλια, αμερικανικές πόλεις σαν το Houston. Γιατί έρχονται οι άνθρωποι στις πόλεις;(…) Η πόλη είναι ο τόπος εκπλήρωσης των επιθυμιών, τόπος πολλαπλότητας ευκαιριών, επαφών, διαδραστικότητας με τους άλλους ανθρώπους. Η πόλη είναι οικοσύστημα, γιατί τι άλλο είναι ένα οικοσύστημα παρά μια αλληλεπίδραση διαφορετικών στοιχείων, πλασμάτων, ανθρώπων που αλληλοτροφοδοτούν ο ένας τον άλλο με πολλούς τρόπους.”
Αυτή η διαδραστικότητα φαίνεται να έχει ελπίδες επιτυχίας, αν κρίνω από τις πληροφορίες που μας δόθηκαν για την ανάπλαση της Πανεπιστημίου, με τη δημόσια και λεπτομερέστατη έκθεση των οριστικών μελετών. Η διαδραστικότητα είναι το στοιχείο χάρις στο οποίο αποφεύγεται ο αισθητισμός, η πόλη-σκηνικό, είναι στενά δεμένη με τα καθαρά οικολογικα στοιχεία της μελέτης: βιώσιμη κινητικότητα (τραμ, ποδήλατο, πεζή κίνηση), αποθήκευση βρόχινου νερού σε υπόγειους ταμιευτήρες και χρήσης του για τις φυτεύσεις και τα συντριβάνια, άφθονo πράσινο, υλικά και αστικός εξοπλισμός φιλικός προς το περιβάλλον. Όλα αυτά συμβάλλουν στην απολαυστική χρήση του κέντρου και στην αναβάθμιση της κοινωνικότητας μεταξύ των κατοίκων.
Βέβαια σε τελευταία ανάλυση η τελική επιτυχία κάθε νέου εγχειρήματος εξαρτάται “από τον πατριωτισμό των Ελλήνων”. Όλων. Και των αρχών, που οφείλουν με μια σειρά μέτρων να κάνουν το τραμ ελκυστικό ως μέσο συγκοινωνίας (π.χ. με την ενεργοποίηση του “πράσινου κύματος” που του δίνει προτεραιότητα), αλλά και των κατοίκων που είναι καιρός πια να φιλοτιμηθούν να διασχίζουν το κέντρο με το τραμ και όχι με τα ΙΧ. Και των οργάνων της τάξης που θα πρέπει να προστατεύουν τους αδυνάτους (τους πεζούς και τους ποδηλάτες) από όσους με τη δύναμη του τσαμπουκά καταλαμβάνουν αυθαίρετα τους δημόσιους χώρους τους προωρισμένους για ελεύθερη χρήση όλων.
Εδώ και αρκετά χρόνια τόσοι και τόσοι Αθηναίοι κι Αθηναίες έχουμε τη χαρά να κάνουμε τη βόλτα μας στην Αρεοπαγίτου, να κάνουμε window shopping στην Ερμού, να συναντούμε φίλους για καφέ στη Βουκουρεστίου. Και αύριο ελπίζω να απολαμβάνουμε τη βόλτα μας στην νέα Πανεπιστημίου. Ρομαντισμός και ονειροπόληση εκτός τόπου και χρόνου μόνο για προνομιούχους αργόσχολους; Μέσα σε μια εποχή fast food, μέσα σε μια πόλη, όπου οι ηλεκτρονικές γειτονιές τείνουν να υποκαταστήσουν εντελώς τις γειτονιές με κτίρια και πλατείες, όπου κοντεύουμε να συναντάμε τους φίλους μας μόνο στο Ιντερνετ, κάποια διαλείμματα από τον ξέφρενο ρυθμό, διαλείμματα για περιπλάνηση, για ταξίδι χωρίς χρησμοθηρική Ιθάκη, είναι νομίζω απαραίτητα για την ψυχική μας υγεία και την υγεία της πόλης μας. Γιατι η πόλη είμαστε εμείς.
Μελίττα Γκουρτσογιάννη 